Digər buğumayaqlılarda olduğu kimi, hörümçəklərin ağız hissələri də ilkin, ayaqlara bənzəyən əcdad strukturlarından əmələ gəlib. Hörümçəkkimilərin əcdadları təkamül etdikcə, onların gözləri ön və yan hissələrə bölünüb.
Lent.az xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, bəzi hörümçəklərin altı gözü olsa da, “standart” say 8-dir və onlar adətən iki cərgə şəklində yerləşirlər.
Maraqlıdır ki, əqrəblər də çoxsaylı gözlərə malikdir (6-dan 12-yə qədər), sadəcə onların gözləri daha xırda olduğundan az nəzərə çarpır. Görünür, ilkin “prototip” buğumayaqlıda iki göz olub (məsələn, nəslikəsilmiş trilobitlər və nəhəng dəniz əqrəbləri kimi) və bu cüt göz xərçəngkimilərdə (məsələn, taxtabiti-mokrisa), çoxayaqlılarda və həşəratlarda qorunub saxlanılıb. Lakin hörümçəkkimilərin əcdadları təkamül etdikcə, onların gözləri ön və yan hissələrə, daha sonra isə yenidən bir neçə hissəyə bölünüb.
Sonra hörümçəklər elə təkamül ediblər ki, həşəratların mürəkkəb gözlərindəki kimi çoxsaylı fasetlər (xırda linzalar) əvəzinə, hörümçək gözü tək bir linzadan və onun altında yerləşən bir neçə reseptordan ibarətdir. Bu isə son görmə təsvirinin daha yüksək “icazə qabiliyyəti”ni (aydınlığını) təmin edir.
Hörümçəklər eşidə bilirlərmi?
Hörümçəklərin qulaq seyvanı və ya pərdə şəklində qulaqları yoxdur, amma məlum olub ki, heç olmasa bir növ hörümçək öz “qulaq pərdəsi”nin analoqunu yarada bilir. Əslində, hörümçəklərin klassik mənada qulaqları yoxdur, lakin onlar ayaqları ilə eşidirlər hava titrəyişlərinə həssas olan xüsusi nazik tükcüklər sayəsində. Bu tüklər titrəyişlərlə stimullaşır və əsas hissəsində yerləşən sinir hüceyrələri ilə əlaqəlidir.
Maraqlıdır ki, heç olmasa bir növ bu imkanları daha da genişləndirərək, özündən 10 000 dəfə böyük “qulaq pərdəsi” yaradır. Bu “pərdə” elə mərkəzdə hörümçəyin ortasında yerləşir və o, titrəyişləri ayaqları ilə hiss edir. Əslində, körpü hörümçəyi (Larinioides sclopetarius) tərəfindən toxunan dairəvi torlar adını ondan alıb ki, ən çox su yaxınlığındakı süni tikililərdə rast gəlinir akustik titrəyişlərə həssaslığında, məlum olan istənilən klassik qulaq pərdəsindən daha həssasdır. Və hörümçəyin yaratdığı tor bədəninin hüdudlarından kənarda yerləşdiyindən, o, bu xarici “qulaq pərdəsini” lazım gəldikcə uyğunlaşdıra və bərpa edə bilir.
Hörümçəklərin dişləri varmı?
Digər buğumayaqlılarda olduğu kimi, hörümçəklərin ağız aparatları da ilkin, ayaqəbənzər əcdad strukturlarından yaranıb. Ayaqlar və pedipalplar (həşəratların bığcıqlarına bənzər, “şüa”vari əlavələr) hələ də bir neçə oynaq seqmentdən ibarətdir, lakin hörümçəklərdə xeliserlər iki hissəyə qədər “sadələşib”: bazal (əsas) blok və bükülü diş-köpək (klyk) hissəsi.
Maraqlıdır ki, demək olar, bütün hörümçəklər (yalnız az tanınan Uloboridae fəsiləsi istisna olmaqla) ovlarını öldürmək üçün içiboş diş-köpəkləri vasitəsilə zəhər yeridir. Bu zəhər tərkibində qidanı durulaşdırmağa başlayan fermentlər daşıyır. Nəticədə yaranan, öncədən “həzm olunmuş” maye kütlə xeliserlərin arasındakı ağız dəliyindən sorulur. Burada müəyyən mexaniki xırdalama baş versə də, dişlər bu prosesdə demək olar ki, iştirak etmir.
Həşəratlarda isə hər çənə bir üçbucaq (və ya dördüzlü) seqmentə qədər reduksiya olunub: onlar xarici arxa bucaqlarda oynaqla birləşir və bir-birinə qayçı bıçaqları kimi yaxınlaşır. Çənələrin ucları və daxili kənarları çox vaxt kəsmək, qoparmaq və ya xırdalamaq üçün dişciklərlə “silahlanmış” olur.
Heyvanlar aləmi Hörümçəklər