Sunamilər okeandan gələn nəhəng dalğalardır. Adətən zəlzələ və ya vulkanın yaratdığı kütləvi su turbulentliyi nəticəsində yaranan bu təbii fəlakət böyük dağıntılara səbəb olur.
Lent.az tarixin ən dağıdıcı 10 sunami hadisəsini təqdim edir:
1. İndoneziya, Sumatra (2004)
2004-cü ildə İndoneziyanın Sumatra şəhərində baş vermiş zəlzələ və sunami, ümumiyyətlə, bütün zamanların ən pis sunamisi hesab olunur. Bu sunami dekabrın 26-da Sakit Okeanın Sumatra sahillərində baş verən 9,1 bal gücündə zəlzələdən sonra başladı.
Bu zəlzələ nəticəsində yaranan sunami 50 futdan çox hündürlükdə dalğalar yaratdı ki, bu da 3 mil daxilə qədər irəliləyib. Sumatra sunamisi indiyə qədər ən böyük sunami dalğası olmasa da, ən dağıdıcı hesab olunur. Çünki təxminən 230.000 insanın həyatına son qoyub, 225.000 nəfər yaralanıb və 10 milyard dollardan çox ziyan vurub.
2. Şimal Sakit okean sunamisi, Yaponiya (2011)
11 mart 2011-ci ildə baş vermiş böyük Senday zəlzələsi və sunami indiyə qədər baş vermiş ən böyük sunamidir. Yaponiyanın əsas Honsu adasının sahillərində meydana gələn bu sunami, 40 futdan yüksək dalğaların saatda 500 mil sürətlə hərəkət etməsinə səbəb olan 9.0 bal gücündə sualtı zəlzələ ilə başladı.
Nəticədə təxminən 18.000 insan öldü, yarım milyon insan evsiz qaldı və ölkəyə 235 milyard dollardan çox ziyandəydi. Bundan əlavə, Yaponiya sahillərindəki bir çox atom elektrik stansiyasına yaxınlığı səbəbindən demək olar ki, Çernobıl faciəsi qədər pis oldu.
3. Lituya Körfəzi, Alyaska (1958)
Böyüklüyünə görə, Lituya körfəzindəki sunami tarixdə qeydə alınan ən böyük meqatsunamidir. Sunami Lituya körfəzinə 90 milyon tondan çox qaya və dağıntının atılması ilə nəticələnən 7,8 bal gücündə güclü zəlzələ nəticəsində baş verib. Bu sunaminin hündürlüyü təxminən 53 metr idi və tarixdə ən böyük sunami dalğasını yaratdı. Bununla belə, sunami yalnız beş nəfərin ölümünə və cüzi ziyana səbəb olduğu üçün o qədər də əks-səda yaratmadı.
4. Lissabon, Potruqaliya (1755)
Bu sunami, Portuqaliyanın liman şəhərlərində üç ayrı sunami dalğasına səbəb olan 8,0 bal gücündə bir sıra zəlzələlər nəticəsində yarandı. Bu dalğaların ən dağıdıcısı Lissabonu vuran və təxminən 30 metr hündürlüyünə görə tarixin ən böyük dalğalarından biri hesab edilən, eləcə də sahil boyu yüzlərlə kilometr məsafədə yerləşən şəhərlərə təsir edən dalğa idi. Bundan əlavə, təkcə Lissabonda ölənlərin sayının 60 min olduğu bilinir.
5. Krakatau, İndoneziya (1883)
Ən çox sunami zəlzələlər nəticəsində baş versə də, bu sunami vulkan püskürməsi nəticəsində baş verib. Təxminən 37 metr hündürlüyündə olan sunaminin 40 minə yaxın insanın ölümünə, 30 minə yaxın insanın isə yaralanmasına səbəb olduğu məlumdur.
6. Enşunada dənizi, Yaponiya (1498)
Ən qədim sunami 1498-ci ildəki Enşunada qeydə alınıb. Sentyabrın 20-də səhər saatlarında baş verən hadisə Kii, Saqami, İzu, Suruqu və Mikava kimi sahilyanı şəhərləri əhatə edib. Sunamiyə səbəb olan zəlzələnin maqnitudası dəqiq bilinməsə də, əksər ekspertlər bunun 8,3 bal gücündə olduğunu düşünür. 30 mindən çox insan təbii fəlakətin qurbanı olub.
7. Nankaydo, Yaponiya (1707)
Məlumdur ki, bu sunami dalğasının hündürlüyü təxminən 100 metr olub və 8,4 bal gücündə zəlzələ nəticəsində baş verib. Bundan əlavə, 30 mindən çox insanın öldüyü, eyni sayda binanın dağıldığı, dalğaların kilometrlərlə irəlilədiyi məlumdur.
8. Cənubi Çili, Cənubi Amerika (1960)
1960-cı ildə Çilinin cənubunda 9,5 bal gücündə zəlzələ baş verdi, bu, indiyə qədər qeydə alınan ən böyük zəlzələ idi və qlobal təsir göstərəcək qədər güclü idi. Zəlzələ çoxlu dağıntılara səbəb oldu və bəzi ərazilərdə hündürlüyü 80 metrə çatan sunami dalğası yaratdı. Bu dalğa təxminən 140 nəfərin ölümünə və 2 milyondan çox insanın evsiz qalmasına səbəb oldu.
9. Messina, İtaliya (1908)
Messina düzənliyində 7,5 bal gücündə zəlzələ baş verib və 12 metr hündürlüyə çatan sunami dalğalarına, 80 min insanın ölümünə səbəb olub. Səhər tezdən baş verən bu fəlakətə hazır olmayan insanlar ikiqat fəlakətin məhv etdiyi 10-dan çox şəhərdən köçmək məcburiyyətində qalıblar.
10. St. Helens dağı, Vaşinqton (1980)
Vaşinqtonda St Sent Helens dağının vulkan püskürməsi son 50 ildə ABŞ-da baş verən ən şokedici və qorxulu təbii fəlakətlərdən biridir. 1980-ci il mayın 18-də vulkan püskürəndə lavaların böyük bir hissəsi yaxınlıqdakı Spirit gölünə töküldü. Bunun nəticəsində hündürlüyü 800 metrdən çox olan sunami dalğası Marqaret dağının kənarına çırpıldı. Sunamidə ölən olmasa da, bu, tarixin ən uzun sunamilərindən biri kimi tanınır.
