Son illərdə strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çıxan Özbəkistan-Azərbaycan münasibətlərinin dinamik inkişafı fonunda Daşkənd və Bakı arasında dialoq daha sistemli və çoxplanlı xarakter alır. Siyasi əlaqələrin aktivləşməsi, qarşılıqlı ticarətin, investisiyaların artımı, birgə infrastruktur və enerji layihələri, həmçinin regional, eləcə də beynəlxalq platformalarda səylərin əlaqələndirilməsi iki ölkə arasında əməkdaşlığın möhkəm təməlini formalaşdırır.
Özbəkistan Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) müşaviri, xarici siyasət idarəsinin mətbuat katibi Ahror Burxanov "Report"a müsahibəsində Özbəkistanın Azərbaycanla əməkdaşlığının prioritet istiqamətləri, Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Zirvə toplantısının nəticələri, Özbəkistan-Azərbaycan-Türkiyə üçtərəfli formatının perspektivləri, həmçinin ticari-iqtisadi və qarşılıqlı investisiya əlaqələrinin genişləndirilməsinə dair planlar barədə danışıb.
- Azərbaycanla əməkdaşlığın hansı istiqamətləri Özbəkistan üçün prioritetdir?
- Özbəkistan Azərbaycanı sadəcə tərəfdaş kimi deyil, qardaş ölkə, yaxın dost və etibarlı müttəfiq kimi görür. Bizi ümumi tarixi köklər və oxşar strateji məqsədlər birləşdirir. İki dövlətin liderləri arasındakı şəxsi dostluq və qarşılıqlı etimad sayəsində bu gün Özbəkistan-Azərbaycan münasibətləri misligörünməmiş yüksəliş dövrünü yaşayır.
Əsas prioritetlərimiz arasında iqtisadi və investisiya əməkdaşlığının daha da gücləndirilməsi yer alır. Burada biz birgə sənaye əməkdaşlığının inkişafı, aqrar sektorda, tekstil və kimya sənayesində, əczaçılıq və yüksək texnologiyalar sahəsində qarşılıqlı əlaqələrin genişləndirilməsi üçün böyük potensial görürük. Biz işgüzar dairələr və regionlar arasında birbaşa əlaqələri fəal şəkildə dəstəkləyir, böyük istehsal layihələrinin həyata keçirilməsi üçün rahat şərait yaradırıq.
Digər strateji vəzifə nəqliyyat və logistika əlaqələrinin dərinləşdirilməsidir. Orta Dəhliz bu gün Avrasiyanın əsas marşrutlarından birinə çevrilir. Özbəkistan qardaş Azərbaycanla birlikdə onların səmərəliliyini, etibarlılığını və ötürücülük qabiliyyətini artırmaq üçün səy göstərir. Bu istiqamət bütün makroregional iqtisadiyyatımız üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Münasibətlərimizdə əhəmiyyətli yer tutan məsələlərdən biri də energetika sahəsində əməkdaşlıqdır. Buraya geoloji kəşfiyyat, karbohidrogen hasilatı və enerji infrastrukturunun modernləşdirilməsi üzrə birgə layihələrin həyata keçirilməsi, təcrübə və texnologiyaların mübadiləsi, həmçinin investisiya cəlb edən yeni mərkəzlərin yaradılması daxildir.
Siyasi-diplomatik qarşılıqlı əlaqə və humanitar-mədəni tərəfdaşlıq eyni dərəcədə vacibdir. Özbəkistan və Azərbaycan regional və beynəlxalq təşkilatlarda mövqelərini sıx şəkildə əlaqələndirir, əsas məsələlərdə bir-birini dəstəkləyirlər. Mədəni mübadilələr, təhsil proqramları, gənclər, incəsənət və elm xadimləri arasında əlaqələrin genişləndirilməsi - bütün bunlar xalqlarımız arasında dostluq mühitini gücləndirir.
Azərbaycanın Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət Görüşü formatına tamhüquqlu üzv kimi qoşulması qardaşlıq əlaqələrinin yeni dövrünü açır.
Əminik ki, inkişafa birgə can atmağımız və yeni təşəbbüslərə açıq olmağımız sayəsində əməkdaşlığımız daha da möhkəmlənəcək və uğurlu strateji tərəfdaşlığın ən parlaq nümunələrindən birinə çevriləcək.
- Özbəkistan, Azərbaycan və Türkiyə XİN başçılarının növbəti görüşü nə vaxt keçirilə bilər və orada hansı məsələlərin müzakirəsi planlaşdırılır?
- İndiyədək xarici işlər, iqtisadiyyat və nəqliyyat nazirləri səviyyəsində Özbəkistan-Azərbaycan-Türkiyə üçtərəfli formatının iki iclası keçirilib. Biri 2022-ci ilin avqustunda Daşkənddə, digəri isə 2025-ci ilin yanvarında Ankarada baş tutub. Növbəlilik prinsipi əsasında bu formatda növbəti görüş yaxın illərdə Azərbaycanda keçirilməlidir.
Şübhəsiz ki, diqqət mərkəzində xarici siyasət və regional əməkdaşlıq məsələləri, ticari-iqtisadi və investisiya sahələrində əməkdaşlığın gücləndirilməsi, eləcə də nəqliyyat şəbəkələrinin inkişafı olacaq.
- Özbəkistan TDT-nin Qəbələdə keçirilən 12-ci Xarici İşlər Nazirləri Şurasının (XİNŞ) və TDT Dövlət Başçılarının Zirvə görüşünün nəticələrini necə qiymətləndirir?
- Qəbələdə keçirilən TDT Dövlət Başçılarının Zirvə görüşü (2025-ci ilin oktyabrında - red.) təşkilatın konstruktiv dialoq və razılaşdırılmış fəaliyyətlər üçün səmərəli platforma kimi artan rolunu təsdiqləyib. İclas Türk dövlətlərinin ümumi tarixi-mədəni yaxınlıq və qarşılıqlı etimad əsasında əməkdaşlığı daha da gücləndirməyə hazır olduğunu nümayiş etdirib.
Azərbaycan görüşün yüksək səviyyədə təşkilini təmin etdi. Bundan əlavə, nəqliyyat əlaqələrini gücləndirən, "yaşıl enerji"nin inkişafını dəstəkləyən və regionda dayanıqlı əməkdaşlığı möhkəmləndirən bir sıra təşəbbüslər təklif edib.
Yekun sənəd kimi TDT-nin səmərəliliyinin artırılmasına yönəlmiş təklifləri əks etdirən Qəbələ Bəyannaməsi qəbul edildi. Bu, sənaye əməkdaşlığının inkişafı, rəqəmsal əməkdaşlığın genişləndirilməsi və humanitar proqramların gücləndirilməsidir. TÜRKSOY-un rolunun daha da möhkəmləndirilməsi barədə qəbul edilmiş qərar Türk dövlətləri arasında mədəni əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün əlavə imkanlar yaradır.
Qəbələdə keçirilən sammit Türk ölkələrinin birgə təşəbbüslərinin həyata keçirilməsi və regional sabitliyin möhkəmləndirilməsindəki yüksək potensialını təsdiqləyib.
- Qəbələdə keçirilən sammitdə "TDT+" formatının işə salınması barədə qərar qəbul edildi. Hansı ölkələr bu formata daxil ola bilər?
- "TDT+" təşəbbüsü Türk dünyası ilə əməkdaşlıqda marağı olan dövlətlər və qurumlarla daha məzmunlu və institusional cəhətdən düşünülmüş dialoq üçün imkanlar açır.
Qəbələdə keçirilən sammitdə TDT ölkələrinin liderləri "TDT+" formatının əsas prinsiplərini, normativ əsaslarını və prosedur mexanizmlərini müəyyən edəcək Əsasnamənin hazırlanmasını tapşırıblar. Yaxın zamanda ekspert məsləhətləşmələrinin keçirilməsi planlaşdırılır və onların nəticələrinə əsasən, razılaşdırılmış Əsasnamə layihəsi hazırlanacaq. Bununla belə, Əsasnamə layihəsinin Türküstanda (Qazaxıstan) keçiriləcək növbəti Sammitdə təqdim edilməsi nəzərdə tutulur.
Bu iş tamamlananadək potensial iştirakçıların tərkibi açıq qalır. Bununla belə, qərarlar TDT ölkələri ilə potensial tərəfdaşların maraqlarının real kəsişmə nöqtələrindən, eləcə də əməkdaşlığın praktik qarşılıqlı fayda verə biləcəyi sahələrdən çıxış edərək tarazlaşdırılmış şəkildə qəbul ediləcək.
- Azərbaycan və Özbəkistan Xarici İşlər nazirlikləri arasında siyasi məsləhətləşmələrin növbəti raundunun nə vaxt keçirilməsi planlaşdırılır?
- Özbəkistan və Azərbaycan Xarici İşlər nazirlikləri arasında 2025-2026-cı illər üçün əməkdaşlıq proqramına əsasən, siyasi məsləhətləşmələrin növbəti raundunun 2026-cı ilin ikinci yarısında Daşkənd şəhərində keçirilməsi nəzərdə tutulur.
- Bakı və Daşkənd münasibətlərində iqtisadi əməkdaşlıq mühüm yer tutur. Azərbaycan və Özbəkistan 2030-cu ilə qədər qarşılıqlı ticarət həcmini 1 milyard dollara çatdırmaq barədə razılaşıblar. Hansı konkret addımlar bu məqsədə çatmağa kömək edəcək? 2025-2026-cı illərin yekunları üzrə ticarət dövriyyəsi ilə bağlı gözlənilən hədəf nə qədərdir?
- 2030-cu ilə qədər 1 milyard ABŞ dolları hədəfinə çatmaq üçün bir sıra tədbirlər prioritetdir. Buraya sənaye kooperasiyası proqramlarının reallaşdırılması, logistika və gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, birgə logistika mərkəzlərinin və Orta Dəhliz üzrə bərə/dəmir yolu infrastrukturunun yaradılması, istehsala investisiyaların cəlb edilməsi, ticarət maliyyələşdirilməsi üçün bank mexanizmlərinin və zəmanətlərinin qoşulması, "vaqon-bərə-vaqon" fasiləsiz nəqliyyat sxemlərinin inkişafı daxildir.
Ötən ilin yekunlarına görə, ticarət dövriyyəsi 250 milyon ABŞ dollarını keçib. 2025-ci ildə Azərbaycanla ticari-iqtisadi və investisiya əməkdaşlığında əhəmiyyətli canlanma müşahidə olunur. Bu isə qarşılıqlı ticarətin daha da artırılması üçün yaxşı trayektoriya yaradır. 2025-2026-cı illərin yekunları üzrə dəqiq rəqəmlər bir çox amillərdən, o cümlədən infrastruktur layihələrinin və sənaye kooperasiyası sahəsində proqramların həyata keçirilməsi tempindən asılı olacaq. Ümumiyyətlə, nəticələrin müsbət olacağını düşünməyə əsaslarımız var.
- Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev daha əvvəl ikitərəfli layihələrin ümumi portfelinin 4 milyard dollara çatdığını bildirmişdi. İkitərəfli investisiya portfelini artırmaq üçün tərəflər yeni hansı layihələri müzakirə edirlər?
- Özbəkistan və Azərbaycan investisiya əməkdaşlığını genişləndirmək və şaxələndirmək üzərində ardıcıl işləyir. Hazırda tərəflər energetika, sənaye əməkdaşlığı, nəqliyyat və logistika, kənd təsərrüfatı, həmçinin "yaşıl enerji" və rəqəmsal iqtisadiyyat sahələrində yeni layihələr üzərində çalışırlar. Birgə müəssisələrə, istehsalın lokallaşdırılmasına və özəl sektorun qarşılıqlı investisiyalarının genişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu təşəbbüslər ümumi layihə portfelini artırmaq və ikitərəfli iqtisadi qarşılıqlı əlaqələrə əlavə impuls vermək məqsədi daşıyır.
- Daha əvvəl Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev Orta Dəhliz çərçivəsində Zəngəzur dəhlizinin inkişafını dəstəkləyib. Bu marşrutdan istifadə Özbəkistan üçün hansı üstünlükləri və perspektivləri açır?
- Özbəkistan Orta Dəhlizin ötürücülük qabiliyyətinin artırılması və Cənubi Qafqazda nəqliyyat kommunikasiyalarının şaxələndirilməsi istiqamətində Azərbaycanın səylərini dəstəkləyir.
Nəqliyyat şəbəkələrinin inkişafı və tranzit marşrutlarının şaxələndirilməsi Özbəkistan üçün ixrac potensialını artırmaq, çatdırılma müddətlərini qısaltmaq və daha səmərəli nəqliyyat-logistika zəncirlərinə inteqrasiya olmaq üçün əlavə imkanlar açır.
- Özbəkistan "Şahdəniz" yatağının işlənməsi layihəsində iştirakda hələ də maraqlıdırmı? "Abşeron", "Azəri-Çıraq-Günəşli", "Ümid-Babək" kimi digər böyük yataqlarda da Azərbaycanla əməkdaşlıq imkanları nəzərdən keçirilirmi?
- Özbəkistan Azərbaycanla enerji sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə, o cümlədən perspektivli neft və qaz layihələrində iştirakda maraqlıdır. "Şahdəniz" yatağı, eləcə də Xəzərdəki digər böyük layihələr üzrə mümkün qarşılıqlı əlaqə məsələləri tərəflərin müvafiq qurumları və şirkətləri tərəfindən nəzərdən keçirilir. Eyni zamanda, iqtisadi məqsədəuyğunluq, qarşılıqlı fayda və iki ölkənin uzunmüddətli enerji inkişafı strategiyalarına uyğunluq prioritet olaraq qalır.
- Türkmənbaşıda avqustun 22-də Azərbaycan, Özbəkistan və Türkmənistan arasında imzalanmış üçtərəfli sənəd çərçivəsində nəqliyyat sahəsində aktiv qarşılıqlı əlaqə planlaşdırılır. Bu istiqamətdə yaxın zamanda hansı addımlar və tədbirlər görülməsi nəzərdə tutulur?
- Üçtərəfli razılaşmaların inkişafı üçün nəqliyyat qurumları arasında koordinasiyanın gücləndirilməsi, birgə işçi görüşlərin keçirilməsi və razılaşdırılmış marşrutlar üzrə pilot daşımaların başladılması planlaşdırılır. Söhbət tarif siyasətinin harmonizasiyası, inzibati prosedurların sadələşdirilməsi, sənəd dövriyyəsinin rəqəmsallaşdırılması, liman və dəmir yolu infrastrukturunun buraxılış qabiliyyətinin artırılmasından gedir. Bu addımlar Xəzər dənizi üzərindən davamlı və rəqabətqabiliyyətli nəqliyyat dəhlizlərinin formalaşdırılmasına yönəlib.
- Özbəkistan Xəzər dənizində öz bərələrini nə vaxt istifadəyə verməyi planlaşdırır, hərəkət hansı istiqamətdə olacaq və ilkin mərhələdə neçə bərənin istifadəsi planlaşdırılır? Azərbaycan və Türkmənistan gəmi tərsanələrindən hansı növ gəmilərin alınması nəzərdən keçirilir?
- Xəzər dənizində bərə daşımalarının başladılması məsələsi hazırlanma mərhələsindədir. Özbəkistandan yük axınlarının Azərbaycan və Türkmənistanın dəniz limanları ilə birləşdirən marşrutlar nəzərdən keçirilir. Söhbət əsasən Bakı və Türkmənbaşı dəniz limanları ilə bağlı istiqamətlərdən gedir. İlkin mərhələdə məhdud sayda gəmilərin istifadəsi nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, universal yük-sərnişin və dəmiryolu bərələrinin əldə edilməsi imkanları öyrənilir.
- Siz artıq qeyd etdiniz ki, əməkdaşlığın prioritet istiqamətlərindən biri nəqliyyat-logistikadır. Bakı və Daşkənd Orta Dəhlizin, eləcə də Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun potensialından istifadə etmək üçün hansı addımları atmağı planlaşdırır?
- Özbəkistan və Azərbaycan nəqliyyat-logistika əməkdaşlığını tərəfdaşlığın strateji istiqaməti kimi nəzərdən keçirirlər. Tərəflər konteyner daşımalarının həcminin artırılması, tariflərin razılaşdırılması, sərhəd-gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və rəqəmsal həllərin tətbiqi hesabına Bakı-Tbilisi-Qars marşrutu da daxil olmaqla Orta Dəhlizin imkanlarından istifadəni genişləndirmək niyyətindədirlər. Bu tədbirlər marşrutun rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına, Özbəkistan mallarının Avropa və Aralıq dənizi bazarlarına davamlı çıxışının təmin edilməsinə yönəlib.
