ABŞ-nin Azərbaycana yardımlarını məhdudlaşdıran maneə aradan qalxır
Məlumata görə, ABŞ Konqresinin saytında Azərbaycana yardımla bağlı məhdudiyyətin ləğvi barədə qanun layihəsinin mətni yerləşdirilib. Sənəddə bildirilib ki, Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandığı gündən indiyədək ABŞ və onun tərəfdaşları üçün etibarlı müttəfiq olaraq qalıb, müharibə və sülh dövründə mühüm əməkdaşlıq həyata keçirib.
Sənədə əsasən, Azərbaycan Cənubi Qafqazda sülhün prioritet olduğunu açıq şəkildə nümayiş etdirib, uyğun sərhədlər, ərazi bütövlüyü Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən razılaşdırılan sülh sazişi ilə təsbit olunub.
Layihədə vurğulanıb ki, "Azadlığa Dəstək Aktı" haqqında qanunun 907-ci maddəsi ləğv edilir və qanunun mündəricatında həmin maddə ilə əlaqəli bənd çıxarılır.
"907-ci düzəliş", "Azadlığı müdafiə aktı" nədir, kimi suallar yenidən və bəlkə də müzakirə üçün sonuncu dəfə gündəliyə gəlib. Habelə, "Azərbaycan-ABŞ münasibətlərinin inkişafına kimlər mane olub?" məsələsini bir daha aktuallaşdırır.
Bu, 1992-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən "Azadlığı müdafiə aktı"na əlavə edilən və Azərbaycana Ştatların birbaşa dövlət yardımını qadağan edən qanunvericilik aktıdır. Onun erməni lobbisinin təşəbbüsü və təsiri ilə qəbul edildiyi bildirilir. Bu "düzəliş" Azərbaycanı iqtisadi və siyasi baxımdan ABŞ-dən birbaşa yardım almayan yeganə postsovet dövlətinə çevirmişdi.
Müstəqilliyini yeni bərpa etmiş, ABŞ, Avropa İttifaqı, NATO ilə əməkdaşlığı xarici siyasi kursunda prioritet sayan, ərazisinin bir hissəsi işğal edilmiş dövlətə qarşı bu sanksiya məntiqsiz və ədalətsiz sayılırdı.
Rəsmi İrəvan, lobbi və işğal faktını dəstəkləyənlər iddia edirdilər ki, Azərbaycan "Dağlıq Qarabağ"ı "işğal edib" və Ermənistanı "blokadada saxlayır".
Senator Con Makkeyn rəsmi Bakının ermənilərə qarşı bu "əməllərindən" "çəkindirmək" məqsədilə "907-ci düzəlişin" tətbiqi layihəsinin təşəbbüskarı olub. Senator, keçmiş dövlət katibi Con Kerri və erməni lobbi təşkilatlarının dəstəyi ilə konqressmen Veyn Ovens tərəfindən konqresdə yenidən irəli sürülmüşdü. Senator Riçard Luqar isə düzəlişin qəbul edilməsinin əleyhinə çıxış etsə də, düzəliş Konqres tərəfindən qəbul olunmuşdu.
Düzəlişin qəbul olunmasında fəal rol oynayanlardan biri də ovaxtkı senator, keçmiş prezident Cozef Baydendir. Keçmiş prezident bu "düzəlişin" ləğv edilməsi ilə bağlı məsələyə qarşı dəfələrlə çıxış edib. O, erməniləri ən çox dəstəkləyən, onlardan lobbiçilik fəaliyyətinə görə, daha çox faydalanan senator sayılır.
Yeri gəlmişkən, onun prezidentliyi dövründə ABŞ ilə Ermənistan arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyası Baydenin prezidentliyinin son günlərində 2025-ci il yanvarın 14-də imzalanıb. Həmin sənəddə iki ölkə arasında diplomatik, iqtisadi, enerji, yüksək texnologiya, təhsil, elm, mədəniyyət, hüquq, həmçinin müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində münasibətləri möhkəmləndirmək üçün qarşılıqlı səylər vurğulanıb.
2001-ci ilin 11 sentyabrında ABŞ-də törədilən terror aksiyalarından sonra Azərbaycanın beynəlxalq terrorizmlə mübarizədə dəstəyini təmin etmək məqsədilə ABŞ Konqresi prezidentə düzəlişin hüquqi qüvvəsini dayandırmaq səlahiyyəti vermişdi. 2024-2025-ci illərdə keçmiş ABŞ prezidenti Cozef Bayden aktın tətbiqini dayandıra bilərdi. Ancaq o bu addımı atmayaraq Azərbaycana qarşı qərəz nümayişini davam etdirmişdi.
"Azadlığın Dəstəklənməsi Aktı" qanunu Rusiya, Ukrayna, Baltikyanı ölkələr və Qafqaz daxil olmaqla yeni müstəqil dövlətlərdə demokratikləşmə, bazar islahatlarını iqtisadi, biznes və kənd təsərrüfatı yardımı vasitəsilə dəstəkləməyə yönəlmişdi. Azərbaycan isə yeganə postsovet respublikası olaraq bu yardımdan yararlana bilmədi.
Bu, ABŞ ilə görüşlərdə müzakirə edilən məsələlərdən olub.
Prezident İlham Əliyev BMT Baş Assambleyasının 80-ci sessiyasındakı çıxışı zamanı dövlətlərarası bu problemə toxunaraq deyib ki, Konqresin "907-ci düzəliş"i birdəfəlik ləğv etməsi etimad və əməkdaşlığı möhkəmləndirərdi. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, konqresin onu birdəfəlik ləğv etməsi ikili standartların mirasına son qoymaqla, Azərbaycanın qlobal təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verdiyi bir dövrdə etimad və əməkdaşlığı gücləndirərdi.
Dövlət başçısı əvvəlki çıxış və müsahibələrində də "düzəlişin" qərəzli, onun ikili standartlara nümunə olduğunu vurğulayıb.
Bu il avqustun 8-də Azərbaycan Respublikası ilə ABŞ arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması məqsədilə Strateji İşçi Qrupunun yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Amerika Birləşmiş Ştatları Hökuməti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb. Memorandumun məqsədi iki dövlət arasında strateji münasibətlərin möhkəmlənməsinə yönəlmiş Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının altı ay müddətində hazırlanması üçün Strateji İşçi Qrupunu yaratmaqdır.
İşçi Qrupu üç sahəyə diqqət yönəltmək niyyətindədir:
- Enerji, ticarət və tranzit daxil olmaqla regional bağlantılar;
- Süni intellekt və rəqəmsal infrastruktur daxil olmaqla iqtisadi sərmayələr;
- Müdafiə məhsullarının satışı və terrorizmə qarşı mübarizə daxil olmaqla təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq.
Enerji sahəsində sərmayələrin və regional bağlantılar üzrə infrastrukturun genişləndirilməsi, müdafiə və terrorizmə qarşı mübarizə sahəsində daha möhkəm əməkdaşlığın qurulması, regional iqtisadi və ticarət əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi və başqa sahələrdə əməkdaşlıq nəzərdə tutulur.
Bu il dekabrın 19-da Azərbaycan və ABŞ arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması üzrə Strateji İşçi Qrupunun onlayn formatda tam tərkibdə ilk iclası keçirilib. İclasda Xartiyanın hazırlanması üzrə Anlaşma Memorandumu çərçivəsində prioritet elan edilmiş enerji, ticarət və tranzit daxil olmaqla regional bağlantılar, süni intellekt və rəqəmsal infrastruktur daxil olmaqla iqtisadi sərmayə, eləcə də müdafiə, təhlükəsizlik və terrorla mübarizə kimi sahələrdə ikitərəfli əməkdaşlığın mövcud vəziyyəti və inkişaf perspektivləri müzakirə edilib.
Bu görüş tərəflər arasında nəzərdə tutulan məsələlərin reallaşması istiqamətində atılan real addımdır.
Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov nazirliyin ilin yekunlarına dair hesabatının təqdimatı zamanı bu məsələyə dair suala cavabında deyib ki, Azərbaycan-ABŞ münasibətləri fonunda 2025-ci il çox müsbət və zəngin il olub: "Vaşinqton görüşündə "907-ci düzəliş"in dayandırılması barədə sənəd imzalanıb. Bu, mühüm addımdır. O sənədin qəbulu ölkəmizə qarşı ədalətsizlik idi və bu, əsassız addım olub. Azərbaycan "907-ci düzəliş"in qüvvədə saxlanılmasını məntiqsiz sayır".
Onun sözlərinə görə, "907-ci düzəliş"in tamamilə ləğvi ilə bağlı təşəbbüs irəli sürülüb: "Güman edirik ki, buna nail olunacaq. Çünki bunun üçün hazırda münbit şərait var. Əgər düzəliş tamamilə aradan qaldırılarsa, bu, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə, həmçinin regiondakı dəyişikliklərə çox yaxşı təsir edəcək".
33 il öncə "907-cü düzəliş"in qəbul edilməsi Azərbaycan-ABŞ əlaqələrin güclənməsinə, inkişaf etməsinə bu əlaqələrin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlməsinə mane olan qüvvələri, mənbələri ifşa edib. Ancaq bu il avqustun 8-də ABŞ, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Vaşinqtonda üçtərəfli görüşü, orada imzalanan sənədlər, verilən açıqlamalar əngəllərin aradan qalxacağına ümidləri artırıb.
Çünki "907-ci düzəliş"in qəbul edilməsi haqqında irəli sürülən iddiaların yalan olduğu 44 günlük müharibə və ondan sonrakı tədbirlər nəticəsində ifşa edildi. Həmin hadisələr torpaqlarının ermənilər tərəfindən işğalına son verdi, "907-ci düzəliş"i dəstəkləyənlərə bənzər havadarları tərəfindən Azərbaycan ərazilərinin Ermənistana verilməsinin qarşısını aldı. Bundan başqa, işğal faktının regional və qlobal əməkdaşlığa mane olduğu isbatlandı və s.
İndi iki tərəf arasında sülh sazişi paraflanıb, Azərbaycandan Ermənistana Qazaxıstan və Rusiya taxılı tranzit yolu ilə ötürülür. Habelə SOCAR-ın neft məhsulları Ermənistanın yanacaq bazarına çıxarılıb. Bu isə iki ölkə arasında yaxın zamanda ticarət əlaqələrinin qurulub inkişaf etməsi üçün ümidləri artırır.
Beləliklə, Azərbaycana "907-ci düzəliş"in tətbiqi üçün bəhanə edilən, heç vaxt olmayan "amil" artıq "yoxdur". Başqa sözlə, Azərbaycan sülhsevər təklifləri və addımları ilə konqresmenlər və lobbinin qərəzlərini ifşa edib. Belə bir şəraitdə "düzəliş"in aradan qaldırılması Azərbaycan və ABŞ-nin əməkdaşlığı inkişaf etdirməsi üçün potensial imkanlardan yararlanmasına təkan verər. Bu qondarma "düzəliş" Strateji Xartiyanın imzalanmasına da maneə sayılır. Bir zamanlar ATƏT-in Minsk Qrupu və onun həmsədrliyi var idi. O, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin nizamlanmasına yardım edəcəkdi. Ancaq hadisələr onun ən böyük maneələrdən olduğunu təsdiqlədi.
Odur ki, Minsk Qrupu kimi 907-ci düzəlişlə də vidalaşmağın zamanıdır. Bu ABŞ ilə Azərbaycan arasında regional və qlobal layihələrin reallaşmasına təkan verər, Zəngəzur dəhlizi – TRIPP kimi...
