Qoxular emosiyalarımıza, yaddaşımıza və hətta sağlamlığımıza təsir göstərir. İnsan mürəkkəb iybilmə sistemi sayəsində trilyonlarla fərqli qoxunu ayırd edə bilir. Bəs nəfəs aldığımız qoxular orqanizmə necə təsir edir?
Lent.az-ın xarici mətbuata istinadla xəbərinə görə, qoxular dünyası bizi doğulduğumuz andan əhatə edir. İybilmə hissi insanın əsas siqnal sistemlərindən biri hesab olunur.
Qoxular nəyə qadirdir?
Aromatlar insanın psixoemosional vəziyyətinə təsir etmək baxımından olduqca güclü təsirə malikdir. Çoxsaylı elmi araşdırmalar göstərir ki, qoxular beynin müxtəlif sahələrini stimullaşdıraraq rahatlıq, sakitlik və ya diqqət səviyyəsini artıra bilər. Qoxuların sağlamlığa və emosional vəziyyətə təsiri barədə S.D. Asfəndiyarov adına Qazaxıstan Milli Tibb Universitetinin nəşr fəaliyyəti şöbəsinin rəhbəri Timur Fazılov danışıb.
Onun sözlərinə görə, qoxular digər hissi stimullarla müqayisədə insana daha sürətli təsir göstərir. Bunun səbəbi iybilmə sisteminin xüsusiyyətləridir. Aromatik molekullar birbaşa limbik strukturları – emosiyalar və stress reaksiyaları ilə əlaqəli olan amigdala və hippokampı aktivləşdirir.
Tədqiqatçılar bildirirlər ki, qoxuların qavranılması amigdala-hippokampal kompleksdə, yəni ilkin iybilmə qabığında baş verir. Məhz bu mexanizm konkret qoxularla bağlı xoş duyğuların yaranmasına cavabdehdir.
Məlumdur ki, aromatların təsirinin əsasını uçucu maddələr – terpen birləşmələri, spirtlər və efirlər təşkil edir. Buna görə də bir çox mədəniyyətlərdə qədim dövrlərdən etibarən sakitləşdirici və rifah məqsədilə buxur və ətirli maddələrdən istifadə olunub. Ətirli çubuqlar həm dini ayinlərdə, həm də müxtəlif mərasimlərdə geniş yer tutub.
Mütəxəssis qeyd edib ki, sitrus meyvələrində olan limonen maddəsi yorğunluğu azaldır və stimullaşdırıcı təsir göstərir. Lavandanın əsas tərkib hissəsi olan linalool isə narahatlıq hissini azaldır. Bu təsir 2013-cü ildə Avropa alimlərinin klinik araşdırmaları ilə təsdiqlənib. Nanədə olan mentol diqqəti və idrak aydınlığını artırır. İynəyarpaqlı bitkilərdə üstünlük təşkil edən alfa-pinen maddəsi isə stress hormonu olan kortizolun səviyyəsini azaldır. Bu fakt 2010-cu ildə aparılan tədqiqatlarla sübut olunub.
Alimin sözlərinə görə, sitrus qoxuları xüsusilə əhval-ruhiyyəni sürətlə yaxşılaşdırır. Araşdırmalar göstərib ki, portağal qoxusu stomatoloji prosedurlardan əvvəl pasiyentlərdə narahatlığı azaldır. Bununla yanaşı, ən güclü təsir fərdi qoxulara məxsusdur. Müsbət xatirələr oyadan aromatlar daha güclü emosional reaksiya yaradır ki, bu da iybilmə ilə emosional yaddaş mərkəzləri arasındakı birbaşa əlaqə ilə izah olunur.
Hansı qoxu hansı vəziyyətdə kömək edir?
Müxtəlif aromatlar fərqli hallarda faydalı ola bilər. Lavanda narahatlığı azaldır və yuxunun keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Sitrus qoxuları yorğunluğu və emosional süstlüyü azaldır. İynəyarpaqlı aromatlar fitonsidlər sayəsində emosional tarazlığı bərpa etməyə kömək edir. Darçın və vanil kimi isti qoxular evdə rahatlıq hissini artırır və əsəbiliyi azaldır. Nanə və evkalipt diqqəti yüksəldir, rozmarin isə qısamüddətli yaddaşı gücləndirir.
İstifadə qaydaları
Aromatlardan düzgün istifadə edərkən əsas şərt ölçülü olmaqdır. Qoxu yüngül olmalı, diffuzor isə 15–20 dəqiqədən artıq işləməməlidir. Seanslar arasında otağın havalandırılması vacibdir. Efirlər təmiz halda dəriyə çəkilməməlidir, çünki bir çoxu qıcıqlanma və günəşə həssaslıq yarada bilər. Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, aromatlar depressiya və ya narahatlıq pozuntularının müalicəsi üçün deyil, yalnız dəstəkləyici vasitə kimi istifadə olunmalıdır.
Timur Fazılov iynəyarpaqlı qoxuların xüsusi diqqətə layiq olduğunu bildirib. Yapon alimlərinin araşdırmalarına əsasən, iynəyarpaqlı meşədə gəzinti və ya bu fitonsidlərin inhalasiyası narahatlığı azaldır, təzyiqi normallaşdırır və kortizol səviyyəsini aşağı salır. Bu təsir həm kimyəvi, həm də sensor rahatlama ilə bağlıdır və bir neçə dəqiqə ərzində hiss olunur.
Ev və aromatlar – ailənin fərdi kimliyi
Qoxular evdə xüsusi atmosfer formalaşdırır. Elmi məlumatlara görə, iynəyarpaqlı, mandarin və ədviyyat aromatlarının kombinasiyası rahatlıq və emosional rifah hissini gücləndirir. Bu, beynin qoxuları vahid sensor obraz kimi qəbul etməsi ilə əlaqədardır. Məhz buna görə daşınmaz əmlak sahəsində aromamarketinqdən istifadə olunur. Yüngül və təbii qoxular məkanı psixoloji baxımdan daha cəlbedici edir və müsbət qərar ehtimalını artırır.
Aromatın sizə uyğun olub-olmadığını anlamaq üçün onu bir neçə saniyə nəfəsə çəkmək və bədənin reaksiyasını izləmək kifayətdir. Əgər sakitlik və yüngüllük hissi yaranırsa, bu qoxu uyğundur. Əks halda, gərginlik və ya baş ağrısı yaranarsa, həmin aromatdan istifadə edilməməlidir.
Qoxular və əks göstərişlər
İnsanların təhlükə ilə əlaqələndirdiyi mənfi qoxulardan qaçması təbii reaksiyadır və bu proses çox sürətlə, şüuraltı səviyyədə baş verir. Alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, allergiya və astması olan şəxslər kəskin qoxulardan uzaq durmalıdır, çünki bu, tutmalara səbəb ola bilər. Hamilə qadınlara efir yağlarının yüksək konsentrasiyası tövsiyə edilmir. Miqrenə meyilli insanlar üçün isə ağır çiçək və şirin aromatlar təhlükəli ola bilər.
Mütəxəssis əlavə edib ki, çox güclü, sintetik və kəskin qoxular ümumilikdə hər kəs üçün arzuolunmazdır. Belə qoxular sensor yüklənməyə səbəb olur və ümumi vəziyyəti pisləşdirir.
ətir qoxu